Pop Psychology BLOG 3: De grootste nachterrie van een muzikant

Alle clichés zetten tegelijkertijd in: m'n handen beginnen klam aan te voelen, ik hakkel en word rood, ik wil door de grond zakken en in de lucht verdampen. Hoe kan dit gebeuren? Zoveel hoeken van het klappen van de zweep zijn inmiddels bekend terrein, zoveel valkuilen heb ik na al die jaren overzichtelijk in mijn innerlijke TomTom opgeslagen, en toch... ik klap dicht.

Ik kijk naar rechts, waar Niels aan de gitaar zit, maar ook hij kan me niet helpen. Het is eind november 2010 en we spelen een zogenoemd 'huiskamerconcert'. Niels en ik akoestisch: we've been there, done that, got the T-shirt. Maar al tijdens de eerste song gaat het mis. M'n linkerarm hangt gebroken met pinnen erin langs m'n lichaam, maar ik zou op zich prima moeten kunnen zingen. Op het moment dat ik er echter denk, 'Iedereen vraagt zich vast af waarom m'n arm er zo raar bij hangt', ben ik verloren. Binnen een halve song kan ik me niet eens meer herinneren wat het volgende woord van de tekst is, laat staan op welke hoogte ik 'em zou moeten zingen.

Laat die gebroken arm geen excuus zijn, soms is het gewoon een recente kut-opmerking van je ex of een vermeend rare blik van iemand uit het publiek: er kan van alles gebeuren tijdens een optreden waardoor je even de verkeerde richting in denkt, en daarna in een razendsnelle spiraal van één gemist nootje naar een complete verstandsverduistering schiet. Eenmaal op die spekgladde glijbaan van negatieve gedachten, is er nauwelijks houvast meer te vinden. Ook niet in de ogen van je gitarist, die wel vermoedt wat er aan de hand is.

Een kleine week later sta ik toevallig college te geven over de werking van het geheugen. In een notendop: volgens ene meneer Baddeley bestaat geheugen uit drie componenten die met elkaar interacteren. 1. Je hebt je zintuiglijk geheugen waar van alles binnen komt (je ziet publiek, je voelt een zere arm, je hoort valse zangtonen). Alleen de informatie waar je aandacht aan besteed, gaat door een soort poort naar het werkgeheugen. Dat is component 2. Je kunt daar die informatie eindeloos rondjes laten draaien, en dan maar hopen dat ze naar component nummer 3 door mogen: het lange-termijngeheugen. Dat herhalen á la het stampen van Franse woordjes, heeft echter weinig succesgarantie. Iets wat betekenisvol voor je is (het kapsel van Justin Bieber), nestelt zich al meteen na één aanblik in de bibliotheek van je herinneringen gaan. Eenmaal daar, zou je opgeslagen informatie telkens naar believen moeten kunnen terughalen naar het werkgeheugen.

Als een profeet op een zeepkist leg ik de studenten uit dat deze theorie ook prachtig is toe te passen op het leren van een tentamen. Wie leerstof op betekenisvolle manier in zijn innerlijke bibliotheek stopt, haalt 'em er tijdens een tentamen gemakkelijk weer uit. Ik doe er nog een schepje bovenop, en vertel hoe mentaal dichtklappen werkt. Als je namelijk tijdens zo'n tentamen teveel denkt aan andere zaken - “O, ik heb te weinig geleerd, straks gaat het mis”- dan is dat werkgeheugen zo druk bezig met al die bullshit, dat ze niet meer gewoon haar taak als bibliothecaris kan vervullen. Je lange-termijngeheugen ligt achter een barricade die je zelf hebt opgeworpen en die zelfs steeds groter wordt, juist naarmate je langer over de obstructie denkt! Gelukkig is uit onderzoek ook naar voren gekomen dat als je weet hoe dit alles-blokkerende proces werkt, je ook in staat bent tegen je werkgeheugen te zeggen 'Kappen nou!' en dan zal het zich weer wat koester houden.

Iedereen weg uit de collegezaal, word ik overvallen door een pijnlijk helder moment. Waarom heeft niemand mij ooit even dit college gegeven? Het had m'n redding kunnen zijn tijdens de geheugenpaniek van vorige week, en al die andere keren dat ik voor de ogen van het publiek de draad volledig kwijt was. Ik zeg niet dat het nooit meer voor zal komen, maar op dreigende mislukmomenten heb ik nu in ieder geval een truc paraat om een galopperend werkgeheugen tot een halt te roepen. Het optreden afgelopen weekend bijvoorbeeld, in de home town van m'n jeugd: daar was genoeg aanleiding om zenuwachtig te zijn en dus qua geheugen flink van de wap te raken. Ik zal heus wel een nootje d'r naast gezongen hebben, maar dan trek ik tegenwoordig de innerlijke oogkleppen stevig aan en laat het door veel repetities vormgegeven lange-termijngeheugen gewoon rustig z'n gang gaan. En ik geniet met volle teugen van een fantastisch leuk concert. Eentje dat een heel mooie plek in m'n herinneringsbibliotheek krijgt.

Kane, M. J., Engle, R. W. Working-memory capacity, proactive interference, and divided attention: Limits on long-term memory retrieval. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, Vol 26(2), Mar 2000, 336-358.

N. B. Mail me niet over het feit dat Baddeley tegenwoordig meent dat het geheugen nog een vierde component heeft, ik houd de zaken graag iets eenvoudiger om niet dicht te klappen bij het schrijven van een blogje.